Ca khúc 'Rocket 88' của Ike Turner: Số phận buồn của cha đẻ bản ghi rock and roll đầu tiên
03.10.2020
Đâu là bản ghi rock and roll đầu tiên? Đó là tranh cãi chưa có câu trả lời thỏa đáng cho tất cả mọi người. Nhưng chắc chắn nó không thuộc về Bill Haley hay Elvis Presley như nhiều người nghĩ. Và cũng chẳng phải xảy ra vào năm 1954, năm mà những “thánh kinh” rock and roll ra đời - Rock Around The Clock hay That’s Alright Mama.
2 ca khúc đình đám của 2 cái tên lừng lẫy mọi thời đại nhạc rock and roll kia chẳng qua chỉ là thành công rực rỡ của những nghệ sĩ da trắng khi lấn sân sang nhạc của người da đen.
Nguồn gốc của rock and roll
Rock and roll là dòng nhạc nổi lên tại Mỹ vào giữa thập niên 1950. Nó bắt nguồn trực tiếp từ nhạc rhythm and blues (R&B) của thập niên 1940, dòng vốn phát triển từ nhạc blues, boogie woogie, jazz và swing, và cũng chịu ảnh hưởng từ nhạc phúc âm, đồng quê và âm nhạc dân gian truyền thống.
Cụm từ “rocking and rolling” (rung lắc và lăn) từ đầu thế kỷ 17 đã được các thủy thủ dùng để miêu tả chuyển động của những con tàu trên biển. Đến cuối thế kỷ 19, nó còn thể hiện nhiệt thành tôn giáo, xuất hiện trong nhiều ca khúc phúc âm và cả phê bình âm nhạc.
Đầu thế kỷ 20, “rocking and rolling” lại là tiếng lóng ám chỉ ái tình tương hợp. Sang thập niên 1920, cụm từ trở nên phổ biến hơn, không còn chỉ giới hạn trong âm nhạc của người da đen mà đơn giản là ngôn ngữ hàng ngày chỉ nhảy hoặc tình dục, hoặc cả hai và bắt đầu xuất hiện trên phim ảnh.
Đĩa đơn “Rocket 88” phát hành vào tháng 4/1951
Theo từ điển Oxford, từ “rock” được dùng sớm nhất để miêu tả phong cách nhạc là trong một bài phê bình trên tạp chí Metronome ngày 21/7/1938. Bài này viết rằng: “Lullaby In Rhythm của Harry James thật sự rock”. Từ sau đó, “rock”, “rock and roll” nhiều lần xuất hiện trong các bài phê bình âm nhạc. Nhưng trớ trêu thay, chúng chỉ thật sự được nhận biết rộng rãi qua ca khúc năm 1947 Good Rocking Tonight của nghệ sĩ blues Roy Brown, trong đó “rocking” rõ ràng là nói về nhảy nhưng cũng ám chỉ tình dục.
Ca khúc thành công tới mức chỉ trong cuối thập niên 1940 đã có hai tựa “Rock and Roll” được thu âm, một của Paul Bascomb năm 1947 và một của Wild Bill Moore năm 1948. Tuy vậy, tất cả các sản phẩm này đều không được dán nhãn là nhạc rock and roll mà chỉ đơn giản là nhạc race (đua) hoặc đôi khi là R&B và hầu như không được khán giả da trắng biết tới.
Phải tới năm 1951, DJ người Cleveland Alan Freed mới bắt đầu phát thể loại nhạc rhythm, blues và đồng quê cho đối tượng khán giả đa chủng tộc. Freed, vốn thân thuộc với âm nhạc của những thập kỷ trước, đã dùng cụm từ “rock and roll” để miêu tả loại nhạc anh phát trên đài WJW. Ban đầu, Freed dùng tên “Moondog” để gọi mình và các chương trình. Không may, do vướng vấn đề “bản quyền” tên, anh không được phép dùng từ “Moondog” nữa. Trong một đêm chè chén với bạn bè, anh quyết định đổi thành “The Rock and Roll Party”. Vì chương trình của anh sau đó cực kỳ đình đám nên “rock and roll” mới bắt đầu được sử dụng rộng rãi để miêu tả một phong cách nhạc.
Bản ghi rock and roll đầu tiên
Nhìn vào lịch sử phát triển rock and roll, có thể dễ dàng hiểu tại sao lại có nhiều tranh cãi tới vậy quanh danh tính bản ghi rock and roll đầu tiên. “Giống như hỏi ai bắn John F. Kennedy vậy”, Tony Cajiao - biên tập viên tạp chí rock and roll lâu đời nhất của Anh Now Dig This! -khúc khích cười. “Đó là tranh cãi không có điểm dừng. Là câu hỏi không bao giờ có lời đáp. Anh sẽ chẳng bao giờ có được câu trả lời dứt khoát”.
Rất nhiều bản ghi từ những năm 1940 và 1950 được coi là bản ghi rock and roll đầu tiên. Tuy nhiên, hầu hết các nhà sử học về rock and roll đã chọnRocket 88, được ghi âm năm 1951 bởi Ike Turner và ban nhạc của ông. Bách khoa toàn thư về rock and roll của The New Rolling Stone và trang điện tử của Đại sảnh danh vọng rock and roll lần lượt nói rằng nó “thường được coi là” và “được công nhận rộng rãi là bản thu đầu tiên”. Mọi người trong giới âm nhạc thì gọi nó là đầu tiên, cùng với một số bản khác. Lý do là bởi Rocket 88 có nhịp mạnh rất mạnh mẽ và tiếng guitar điện méo, thô gằn.
Rocket 88 được ghi âm vào ngày 3 hoặc 5/3/1951. Người sáng tác được ghi là Jackie Brenston và Delta Cats của ông. Delta Cats hóa ra chính là Ike Turner và nhóm nhạc Kings of Rhythm của ông. Năm đó, Brenston mới 21 tuổi.
Ike Turner (áo trắng) cùng ban nhạc Kings of Rhythm. Jackie Brenston đứng ở góc trái trên
Rất vui nhộn, Rocket 88 thể hiện sự sung sướng khi sở hữu chiếc ô tô Oldsmobile “Rocket 88”- dòng xe mới ra mắt, và lấy cảm hứng từ ca khúc Cadillac Boogie năm 1947 của Jimmy Liggins và Rocket 88 Boogie năm 1949 của Pete Johnson. Gồm 12 khuông nhạc, ca khúc có nền tảng là blues và swing nhưng đặc biệt hơn khi Turner biến nó trở nên thô ráp hơn, giọng ca của Brenston thì tràn trề nhiệt huyết, đặc biệt là tiếng guitar của Willie Kizart thì méo.
Có một “truyền thuyết” về tiếng méo, rè về sau là đặc trưng của rock and roll này. Đó là bộ khuếch đại của Kizart bị hỏng trên quốc lộ 61 khi ban nhạc lái xe từ Mississippi tới Memphis. Để giữ bộ phận hình nón trong máy cố định, họ đã nhét giấy vào bộ khuếch đại, tạo ra âm thanh méo. Nhà sản xuất Rocket 88 là Sam Phillips thấy thích kiểu méo rè này nên đã giữ lại.
Rocket 88 cực kỳ thành công ngay khi ra mắt. Nó là đĩa đơn R&B được chọn nhiều thứ 3 trong máy nhạc tự động năm 1951, theo tạp chí Billboard và đứng thứ 9 về doanh thu. Nó cũng đứng đầu BXH Bản ghi R&B bán chạy nhất vào ngày 9/6/1951 và trụ trên đỉnh suốt 3 tuần. Bên cạnh đó là 2 tuần đứng đầu BXH Bản ghi R&B được bật nhiều nhất trong máy nhạc tự động và năm tuần No.1 trên BXH R&B.
Ấy thế nhưng những gì mà Turner và ban nhạc thu về chỉ vẻn vẹn có 20 USD mỗi người (tương đương 197 USD vào năm 2019, là hơn 4 triệu đồng). Riêng Brenston nhờ bán bản quyền ca khúc cho Phillips nên có 910 USD. Tuy vậy, sự nghiệp âm nhạc của Brenston cũng không sáng láng gì hơn. Ông rời nhóm của Turner, rồi quay lại, nhưng không bao giờ có thêm hit khác và chìm như hũ nút trong thứ rượu “không đáng để lau sàn”. Brenston cuối cùng từ bỏ âm nhạc, trở thành tài xế xe tải và ra đi trong quên lãng vào năm 1979.
Nhạc rock and roll sau này sẽ đạt tới những đỉnh cao chói lòa, tuy nhiên, “ông tổ” của nó đã có kết thúc mờ nhạt như vậy. Joe Bihari, cựu phó chủ tịch Modern - hãng đĩa đã phát hiện ra BB King và đáng lẽ đã phát hành Rocket 88 nếu như Phillips không lật kèo -hiểu rất rõ lý do tại sao nhóm Kings of Rhythm khó tiến xa vào thời điểm khởi đầu đó: Vì màu da của họ.
“Rất khó để những bản ghi này được phát trên đài phát thanh lúc đó? Quá đúng! Có rất ít nhạc R&B được phát, bởi vì có rất ít DJ da đen, rất ít đài phát thanh phát nhạc của người da đen. Ngoài ra, cũng chẳng dễ gì, đặc biệt ở miền Nam, khi một đứa trẻ da trắng mang nhạc da đen về nhà vào những năm 1940. Bố mẹ chúng sẽ cau mày khó chịu”.
Người da trắng “chơi” nhạc da đen
Nhạc rock and roll chỉ chính thức phổ biến - sang cả khán giả da trắng - nhờ đĩa đơn năm 1955 Rock Around The Clock của nghệ sĩ da trắng Bill Haley và sau đó bị thống trị bởi các nghệ sĩ da trắng.
Tuy nhiên, danh hiệu bản thu rock and roll vẫn luôn là tranh cãi. Ngoài Rocket 88, còn có 2 đề cử nặng ký là Strange Things Happening Every Day (1944) của Sister Rosetta Tharpe và Good Rockin’ Tonight (1947) của Roy Brown.
Bản thân Ike Turner, trong một cuộc phỏng vấn với Holger Petersen, cho rằng: “Tôi không coi Rocket 88 là rock and roll. Tôi nghĩ Rocket 88 là R&B nhưng nó là lý do rock and roll tồn tại. Sam Phillips đã để Dewey Phillips chơi Rocket 88 trên chương trình của mình - và đây là kiểu lần đầu bản ghi của người da đen được phát trên đài của người da trắng - và thế là tất cả những đứa trẻ da trắng đã lao tới cửa hàng đĩa mua nó. Như thế, Sam Phillips có ý tưởng: “Ồ, nếu tôi có một cậu da trắng chơi nhạc da đen thì đúng là mỏ vàng”. Đúng là như thế thật. Và rồi ông ta có Elvis, Jerry Lee và hàng tá cậu trai khác. Thế là họ gọi nó là rock and roll thay vì R&B, và đó là lý do tôi nghĩ rock and roll tồn tại -Rocket 88 không phải là đầu tiên mà là lý do đầu tiên”.
